د ابن سینا د لومړي آنلاین کنفرانس راپور

د ابن سینا د څیړنې او پراختیا موسسې (ISRDO) د ۲۰۲۲ کال د دسمبر په ۱۸ نیټه د زوم له لارې خپل لومړنی انلاین کنفرانس پیل کړ چې د شلر انسټیټیوټ کارپوهانو او د افغانستان د اسلامي امارت مسؤلینو پکې ګډون کړی وو.

په دغه کنفرانس کې چې د زوم له لارې په لاره اچول شوی و، د شیلر انسټیټیوټ ګڼو کارپوهانو د خپلو تخصصونو پر بنسټ خپل پلانونه له بشپړو جزیاتو سره وړاندې کړل چې زموږ په باور افغانستان کولای شي پر ځان بسیا او پر ځان ولاړ شي.

د شیلر انسټیټیوټ متخصصینو پریزنټشنونه:

  • ټرانسپورټ
  • خواړه، کرنه او بدلون
  • بریښنا
  • بانکداري
  • د روغتیا سیسټم

پورتنۍ مهمې موضوعګانې د کارپوهانو لخوا وړاندې شوې چې دلته زه غواړم د ښاغلي ولفګنګ لیلګ وینا راوړم چې د روغتیا سیسټم “د ابن سینا د عملیاتو اصلي برخه” وړاندې کوي.

د روغتیا سیسټم پیاوړتیا

ابن سینا له نظره په افغانستان کې د یوه عصري روغتیايي سیستم پراختیا .

زما نوم ډاکټر ولفګنګ لیلګ د برلین څخه دی، زه یو روزل شوی ډاکټر یم، مګر زما اصلي فعالیت د ساینسي ژورنالیزم په ډګر کې و او دی. زه د ډیرو کلونو لپاره د آلماني ژبې ساینس مجلې فیوژن مشر مدیر یم ، کوم چې د ساینس په ټولو برخو کې د راتلونکي ټیکنالوژیو پراختیا هڅوي.

کله چې موږ غواړو په افغانستان کې د عصري روغتیا پاملرنې سیسټم رامینځته کړو، دا یوازې د روغتونونو، د ډاکټرانو دفترونو یا روغتیایی پرسونل پالن کولو معنی نلري. په هر هیواد کې روغتیایی پاملرنه تل د ټولیز اقتصادي فعالیت یوه لازمي برخه ده ، په ځانګړي توګه انرژي ، اوبه او صنعتي زیربنا.

زموږ په راپور کې مو دا پوښتنه کړې چې ستر طبیب، ساینس پوه او فیلسوف ابن سینا به نن چې د خپل پلار غمجن هیواد وویني څه به کوي؟ لومړی کار به یې دا وي چې د طبابت یې راوغوښت او تر نن ورځې پورې یې وغځوو.

په ځانګړې توګه، هغه به بیا هم د میکروبونو د خپریدو مخنیوي لپاره د شخصي حفظ الصحې او غیر منتن کولو اسانتیاو ته اړتیا ټینګار وکړي – د پیړۍ دمخه د پاستور او د مایکروبیولوژي پرمختګ.

ابن سینا چې ما د طب د تاریخ په څانګه کې په جرمني کې د طب د زده کړې پر مهال زده کړی و، د ښه دلیل له مخې د بشر په تاریخ کې تر ټولو ستر طبیب ګڼل کېده، چې د طبابت یې تر ۶۰۰ کلونو پورې په اسلامي نړۍ او اروپا کې د ډاکټرانو لارښوونه کوله

د ابن سینا اصول نن هم د اعتبار وړ دي: د عامې روغتیا سیسټم یوازې هغه وخت فعالیت کولی شي چې د حفظ الصحې لومړني اړتیاوې پوره شي – د څښاک پاکې اوبه او د فاضله اوبو سیسټم ترڅو خلک د ناپاکو اوبو او فاضله موادو سره اړیکه ونلري.

ناپاکه اوبه

په حقیقت کې ناپاکه اوبه په یوه پرمختللې یا جګړه ځپلې ټولنه کې د مړینې لوی لامل دی. په ورته وخت کې، د څښاک د پاکو اوبو برابرول د مړینې د کچې د راکمولو لپاره تر ټولو اغېزمنه لار ده، په تېره بیا د ماشومانو په منځ کې، چې ښه بېلګه یې پخپله د افغانستان وضعیت دی.

د روغتیا نړیوال سازمان اټکل کوي چې تر ۲۰۱۴ کال پورې هره ورځ تر ۱۳۳ زیات افغان ماشومان د نس ناستې له امله مري. دا په کال کې له 48,000 څخه ډیر ماشومان دي. په مقابل کې، په ۲۰۱۱ کال کې د جګړې له امله د افغانانو د مرګ ژوبلې شمېر له ۳۰۰۰ څخه زیات و، په دې معنی چې هر کال په جګړه کې د وژل شویو نارینه، ښځو او ماشومانو د شمېر په پرتله پنځلس چنده زیات ماشومان د یوې عادي او اسانه درملنې وړ ناروغۍ له امله مري.

په دې توګه، ککړې اوبه د وسله والو جګړو په ترڅ کې د وژل شوي ټول نفوس په پرتله یوازې د ماشومانو په منځ کې د مړینې 15 چنده المل شوي.د دې برعکس یو مثال په چین کې وضعیت دی، چیرې چې د اوبو زیربنا په سیستماتیک ډول وده شوې.

د چین ګراف

په چین کې د نل لیکې اوبو ته د کلیوالي نفوس د تناسب او د 1990 او 2020 کلونو ترمنځ د راپور وړ اوبو څخه د ساري ناروغیو اوسط پیښو ترمنځ روښانه اړیکه شتون لري.

ګرافیک کې لیدلی شئ ، په 1990 کې، په چین کې د کلیوالو نفوس تناسب یوازې د نل لیکې اوبو ته السرسی شاوخوا 30٪ و. په 2020 کې، دا تناسب نږدې 80٪ ته لوړ شوی. په همدې موده کې، د اوبو له لارې د ساري ناروغیو شمیر ( د انټروباکټریا او ویروسونو له امله رامینځته کیږي) په هر 100,000 نفوس کې له 90 څخه په هر 100,000 نفوس کې له 10 څخه کم ته راټیټ شو.


د څښاک پاکو اوبو سربیره، د فاضله موادو جامع سیسټم هم ورته مهم دی. هره کورنۍ باید د فلش تشناب ولري ترڅو فاضله اوبه او فاضله اوبه د فاضله اوبو سیسټم له لارې د درملنې پلانټ ته ولیږدول شي. یوازې درملنه شوي فاضله اوبه بیرته سیندونو یا جهيلونو ته خوشې کیدی شي. که نه نو، د ککړو اوبو، اسهال ناروغۍ او د لوړې مړینې ترمنځ دوره نشي ماتیدلی.

 
د عامې روغتیا دریم رکن چې ابن سینا ټینګار کړی هغه صحي خواړه دي چې د انسان معافیت سیسټم د ناروغیو په وړاندې مقاومت کوي.

په افغانستان کې د تغذیې اوسنی وضعیت د نړیوالې ټولنې د سمدستي مداخلې غوښتنه کوي، ځکه چې د یو فعال روغتیا پاملرنې سیسټم رامینځته کول ناشونی دی تر څو چې د افغانستان نیمایي نفوس وږي وي – د امریکا او ناټو ځواکونو لخوا د دوی د ویجاړولو مستقیم پایله. وتل

سمدستي اقدام

په افغانستان کې د وضعیت د ښه کولو لپاره سمدستي اقدام ته اړتیا ده. د افغانستان لپاره د خوړو نړیوال پروګرام د ۲۰۲۲ کال د اکټوبر په ۳۱مه د خپل وضعیت په راپور کې اټکل کړی چې په افغانستان کې د ۲۵ میلیونو خلکو لپاره بشري مرستو – خوراک، درمل، سونګ، سرپناه، خوندي اوبه، د ژوندانه مرستو ته اړتیا ده. د 2022 په مارچ کې، ملګرو ملتونو د کال لپاره د بشري او طبي مرستو چمتو کولو لپاره د 4.4 ملیارد ډالرو غوښتنه وکړه، مګر د اګست تر میاشتې پورې، یوازې 1.8 ملیارد ډالر ترلاسه شوي.

طبي او روغتیا پورې اړوند توکي باید په عاجل ډول ورکړل شي، په غوره توګه د دوه اړخیزو تړونونو له لارې چې درمل، واکسینونه، د اوبو د ککړتیا تجهیزات، خواړه، تیل، او د نړۍ له نورو ډاکټرانو سره د پوهې شریکولو لپاره یو سیسټم چمتو کړي.


د سمدستي طبي پاملرنې لپاره، په هیواد کې د پاتې روغتونونو اډ هاک شبکه پراخه کولو ته اړتیا لري، پشمول د پنځو کلینیکونو چې د MSF لخوا پرمخ وړل کیږي، د افغانستان په لویدیځ کې د ترکمنستان لخوا تمویل شوي روغتونونه، په کابل کې د اندرا ګاندي د ماشومانو روغتون، او داسې نور تاسیسات شامل دي. دا به هم روښانه شي چې د نړیوال بانک لخوا تمویل شوي د سهاتمندي په پروژه کې د پخوانیو 2300 کلینیکونو څخه کوم یو شتون لري وروسته له دې چې د نړیوال بانک لخوا د 2022 په جون کې پروژه بنده شي.


ټول انتخابونه باید د اضافي طبي اسانتیاوو چمتو کولو لپاره پای ته ورسیږي. د نظامي سټایل ساحوي روغتونونه او کلینیکونه رامینځته کیدی شي ، په احتمالي توګه د هغه سایټونو سره په ګډه چیرې چې د خوړو نړیوال پروګرام د ملګرو ملتونو د بشردوستانه هوایی خدماتو لپاره لوژستیک ډیپو چلوي. دغه ډيپوګانې په فيض اباد ، کابل، کندهار، کندز، هرات، جلال اباد، مزارشريف ، باميان او ميمنه کې موقعيت لري .

د ساري ناروغیو سره د مبارزې لپاره باید ټولې وسیلې وکارول شي – له واکسینو څخه نیولې د پاکو اوبو او حفظ الصحې اقداماتو ، آفت وژونکو درملو ، تغذیه کونکو او نورو پورې. د کوویډ – 19 سربیره ، په حقیقت کې ټولې ساري او پرازیتي ناروغۍ خپریږي – ملاریا ، ډینګي ، نري رنځ ، شری او نور. . د بیلګې په توګه، شری د افغانستان په ټولو ۳۴ ولایتونو کې شتون لري. د پولیو د له منځه وړلو له پاره باید د ټولې نړۍ ملاتړ وشي، ځکه پاکستان او افغانستان هغه وروستي هیوادونه دي چې لا هم د پولیو ویروس په کې شتون لري.


له غربي نړۍ څخه چې په حقیقت کې د افغانستان د بیارغاونې لپاره ژور اخلاقي مکلفیت لري، د بیړنیو طبي پروژو د ملاتړ تمه اوس هم نه شي کېدای، بلکې پر ځای یې د افغانستان بهرنۍ مرستې کنګلوي. د مرکزي او ختیځې اسیا د دوستو ګاونډیو هیوادونو د مالي ژمنو او همدارنګه د سره صلیب، سرې میاشتې او د اسلامي همکاریو د سازمان په څیر سازمانونو چې په کابل کې یې دفتر پرانیستی، د مالي ژمنو د ترلاسه کولو لپاره باید سمدستي هڅې وشي. د 2022 کال د نومبر په 13، د بشري او اقتصادي مرستو پراخولو لپاره.


تونسي کې تر غونډې وروسته راغلي دي . په وروستي سند کې راغلي، چین به له افغانستان سره د بېړنیو بشري مرستو د برابرولو په برخه کې خپلې ژمنې پوره کړي او بشري مرستې لکه خوراکي توکي، ژمني توکي، د کوویډ-۱۹ واکسین او طبي تجهیزات برابر کړي، او چین چمتو دی چې د دوه اړخیزو همکاریو له لارې اضافي بشري مرستې برابرې کړي. څو اړخیز چینلونه …. [چین] به د افغانستان د طبي او روغتیایی سیسټمونو د عملیاتو ملاتړ وکړي….”


د ابن سینا لوا په اوسنیو لنډمهاله شرایطو کې او تر هغه چې د عامې روغتیا بشپړ ظرفیت جوړ شوی نه وي، موږ وړاندیز کوو چې د ابن سینا لوا مفهوم تعقیب کړو . پدې معنی زموږ د طبي متخصصینو او رضاکارانو ترکیب دی چې په ټول هیواد کې د روغتیا وضعیت سروې کوي او لومړني طبي پاملرنې چمتو کوي او د ساده وسیلو سره د حفظ الصحې وضعیت ته وده ورکوي.


لومړیتوب د ډاکټرانو روزنه ده. د احصایې له مخې، په افغانستان کې په هرو زرو وګړو کې ۰.۳ ډاکټران هم نشته. په پرتله کولو سره، ازبکستان 2.37 او کیوبا په هرو 1000 اوسیدونکو کې له 5 څخه ډیر ډاکټران لري. د دې د ترلاسه کولو لپاره، په لویو ښارونو کې د ابن سینا پوهنځي – باید په راتلونکو لسو کلونو کې د زرګونو نوي ډاکټرانو د روزنې لپاره لوی روزنیز مرکزونه جوړ شي. په بهر کې روزل شوي ډاکټران هم باید وهڅول شي چې بیرته کور ته راستون شي. ورته روزنه په نورو ټولو ځانګړتیاو کې پلي کیږي، له نرسنګ څخه تر طبي تخنیکانو، لابراتوار متخصصینو او داسې نور. په تېر کال کې په افغانستان کې د ښځينه ډاکټرانو روزنه ډېره شوې ده. کوم چې د شرعي قوانینو سره سمون لري، کوم چې یوازې ښځینه ډاکټران باید د ښځینه ناروغانو درملنه وکړي.

 
ډیری روغتیایی کارکونکي باید په ټولنو کې استخدام او وروزل شي. دوی باید د طبي پرسونل کمښت ډک کړي، چې د یو څه وخت لپاره به دوام وکړي. موخه دا ده چې د امکان تر حده ډیری ځوانان په ګټورو مسلکونو کې شامل شي ترڅو دوی وروزل شي او په ورته وخت کې دوی د روغتیا سکتور کې وګمارل شي. په دې توګه، دوی کولی شي د خپلو حرفوي زده کړو په بشپړولو سره د روغتیا پاملرنې په مختلفو دندو کې ټولنې ته خدمت وکړي.

 
د ابن سینا لوا په کلیوالي سیمو کې د اوبو د فلټر کولو او پاکولو، د فاضله اوبو د درملنې فابریکې رامینځته کولو پورې اړوند مختلف دندې ترسره کولو لپاره کارول کیدی شي ترڅو د اوبو څخه رامینځته شوي ناروغیو لکه ټایفایډ ، کولرا ، کولی او سلمونیلا کم کړي. د ټولنې روغتیایی کارکونکي هم د احتمالي اوبو ککړتیا څارلو او موندلو او د ساري ناروغۍ د خپریدو په صورت کې د اړیکو پیژندلو لپاره کارول کیدی شي.

 
یوه لویه ستونزه د هیروینو د روږدو کسانو درملنه او د مخدره توکو ټولیز شتون هم دی – د امریکایی او ناټو سرتیرو د اوږد اشغال یوه نښه ده. تر لسو پورې د افغانستان نفوس روږدي دي، او میتامفیتامین په زیاتیدونکې توګه رول لوبوي. په نشه يي توکو ټول روږدي کسان باید له اعتیاد څخه خلاص او په ټولنه کې سره یو ځای شي. او په افغانستان کې د کوکنارو د کښت، ترانسپورت او د مخدره موادو د استعمال بشپړ له منځه وړل د سیمې د ټولو ملتونو په سمدستي، مستقیمه ګټه کې دي. زیانمن شوي بزګران باید د بدیل کښت اختیارونو سره مرسته وکړي

راتلونکي امکانات

په افغانستان کې اوږدمهاله موخه دا ده چې د کلینیکونو او ډاکټرانو شبکې، د تشخیص او درملنې هر ډول اسانتیاوې، او د عامې روغتیا هراړخیز ظرفیتونو سره د عصري روغتیا پاملرنې سیسټم رامینځته کړي – د اوبو درملنه، روغتیا ساتنې، د آفتونو کنټرول، د خوړو خوندیتوب او داسې نور.

 
په دې برخه کې یو مهم معیار د هرو زرو اوسیدونکو لپاره د عصري روغتون بسترونو شمیر دی. په ځینو سیمو کې، په هر زره نفوس کې د بسترونو وړاندیز شوی تناسب ممکن د 2 څخه تر 5 پورې وي (د تاسیساتو د لیږد وخت پورې اړه لري). یو ښه تناسب به په هر زره کې له 3 څخه تر 6 بسترونو پورې وي چې د شدید ناروغیو خپریدو یا طبیعي پیښو لپاره چمتو شي. د روغتیا نړیوال سازمان اوس مهال په هر زره کې 3 بسترونه وړاندیز کوي.

په افغانستان کې، د شته شمېرو له مخې، په هرو زرو کې له نیم څخه لږ بسترونه شتون لري. په 2017 کې، هیواد په هر زرو کې 0.39 بسترونه درلودل، د احصایوي اټکلونو له مخې. د پرتله کولو له مخې، ازبکستان په هر زرو نفوس کې 4.4 بسترونه لري. دا پدې مانا ده چې په راتلونکو کلونو کې به د 250,000 عصري روغتون بسترونو ته اړتیا وي چې په 2020 کې به د 16,000 څخه کم وي.

که څه هم دا په اوس وخت کې یوټوپیان ښکاري، دا هدف باید د هیواد راتلونکي پرمختګ ته دوام ورکړي.

د عصري روغتیا پاملرنې سیسټم په داسې ډول کار کوي چې د ناروغ لومړی اړیکه د ځایی ډاکټر یا د ټولنې نرس سره وي. که اړتیا وي، ناروغ یو متخصص یا بهر بستر کلینیک ته لیږل کیږي. د بیړنیو حالتونو لپاره، ناروغان د سمدستي تشخیص او درملنې لپاره مختلف کلینیکي څانګو ته لیږدول کیدی شي. محلي روغتونونه په مستقیم یا غیر مستقیم ډول د څیړنې او روزنې مرکزونو سره تړلي دي ترڅو کلینیکي تجربې او تخصص هرچیرې د لاسرسي وړ کړي.

 
په ټولو ولایتونو او ولسوالیو کې باید روغتونونه جوړ شي تر څو د درملنې لپاره د ډیر تګ او راتګ مخه ونیول شي. د پوهنتون روغتونونه د تدریس او عمل تر مینځ د اړیکې په توګه کار کوي ، چیرې چې غوره ډاکټران او ساینس پوهان او د دوی زده کونکي کار کوي.


اوږدمهاله هدف په هر 1000 نفوس کې د 4.5 ډاکټرانو تناسب دی. نو ځکه د ابن سینا تر عملیاتو لاندې ملي روزنیز پروګرام باید ژر تر ژره پیل او پراخ شي

زموږ په راپور کې، موږ د ځای او انټرنیټ په عمر کې د اضافي روغتیا پاملرنې اختیارونو لپاره ځینې مثالونه وړاندې کړل. یو له دې څخه د طبي مرکزونو او سیمه ایزو ډاکټرانو ترمنځ “مخابراتي مشورې” دي. په هر ځای کې چې کلیوال ډاکټران کم وي، طبي وسایط لرې پرتو سیمو ته د مهمو طبي وسایلو سره لیږدول کیدی شي، په ځانګړې توګه د انځور کولو تجهیزات چې د انټرنیټ ټیکنالوژۍ له لارې د طبي مرکزونو متخصصینو سره وصل کیدی شي.

د فضایي سفر بله سپن آف د طبي موخو لپاره د ډرون کارول دي. دا پدې مانا ده چې د مثال په توګه د وینې زیرمې یا مهم درمل په چټکۍ سره لرې پرتو ځایونو ته لیږدول کیدی شي چیرې چې دوی ورته اړتیا وي. دا لا دمخه په افریقا کې ازمویل کیږي، او افغانستان به ډیر ژر معلومه کړي چې دا د دوی لپاره څنګه کار کوي.

د ابن سینا انځور


دا هغه څه دي چې ابن سینا به نن ژوندی وای.


له تاسو مننه