\\ ملي بانکداري او اعتبار

د مالي بنسټونو د چمتو کولو راز
کارل ویریکن، سیاسي شنونکی، د بنسټونو خبریال، پاریس، فرانسه

د افغانستان د شتمنیو کنګل کیدو نړیوال افکار غوسه کړي دي

د لیکلو په وخت کې، د کابل په وړاندې د بندیزونو سمدستي لرې کول، که امکان ولري په بهر کې د ۹ ملیارده ډالرو افغاني شتمنیو خوشې کول، له بده مرغه چې له امکانه لرې ښکاري. په هرصورت، دوه مهمې پیښې ښیي چې د نړۍ په ډیرو برخو کې، د افغانانو د پیسو ښکاره «غلا» په زیاتیدونکي توګه د عامه افکارو لخوا تاییدېږي ) ۲۰۲۲ په فبرورۍ کې د چینایي ورځپاڼې ګلوبل ټایمز لخوا آنلاین غوښتنلیک په ډیر لنډ وخت کې له ۴۲۲۰۰۰ څخه ډیر لاسلیکونه راټول کړل.

sد اګست په ۱۰ ولسمشر جو بایډن او د خزانې وزیر جینټ ییلن ته په یوه لیک کې، شاوخوا ۷۵ مشهور امریکایی اقتصاد پوهانو د بایډن له ادارې څخه وغوښتل چې د افغانستان مرکزي بانک DA Afghanistan Bank، یا DAB ته اجازه ورکړي چې خپله دا پانګه بېرته واخلي. نړیوالو  فشار بایډن مجبور کړ چې د شتمنیو یوه برخه (۳.۵ ملیارد ډالر) په جینوا کې یوه بنسټ (د افغانستان فنډ) ته انتقال کړي کوم چې د څارنې او د پریکړې مسولیت لري پرته له دې چې د طالبانو د حکومت لاس ته ورشي. دوی په خپل لیک کې د افغانستان د ډراماټیک سقوط له امله رامنځ ته شوي بشري ناورین ته په اشارې سره ټینګار کوي: «د افغانستان اویا سلنه کورنۍ د خپلو لومړنیو اړتیاوو د پوره کولو ځواک نه لري. څه د پاسه ۸.۲۲  ملیونه خلک – د نفوسو له نیمایي څخه ډیر – د خورا سخت خوراکي ناخوندیتوب سره مخ دي او ۵ ملیونه ماشومان د خوارځواکۍ له خطر سره مخ دي. داسې راپورونه هم شته چې اړمن افغانان خپلو کورنیو ته د خوراکي توکو د برابرولو لپاره خپل د بدن د اعضاوو پلورلو ته اړ شوي دي.

د نجات نړیواله کمیټه خبرداری ورکويچې : «اوسنی بشري ناورین کولی شي د شل کلنې جګړې په پرتله د ډیرو مرګونو لامل شي».

بیا دوی زیاتوي، «مګر یو اجباري اقدام په ځانګړي ډول د افغانستان اقتصادي سقوط سره مرسته کړې: د نیویارک په فدرالي ریزرو بانک کې د بهرنیو اسعارو شاوخوا ۷ ملیارد ډالرو زیرمو ته د DAB نه لاسرسی. انګلستان، آلمان، متحده عربي اماراتو او نورو ورته پالیسۍ پلي کړي ترڅو نورو ۲ ملیارد ډالرو ته د لاسرسي مخه ونیسي. دا په حقیقت کې د بهرنیو زیرمو ضبطول دي چې په لسیزو کې د لوی فرصت په لګښت جوړ شوي. برسېره پر دې، د نړیوال بانک سره د DAB اعتبار لغوه شوی او نږدې۴۴۰  ملیونه ډالر د پیسو په نړیوال وجهي صندوق کې کنګل شوي دي( ځکه چې IMF د طالبانو په مشرۍ حکومت په رسمیت نه پیژني) دا ټول افغانستان د نړیوال مالي سیسټم څخه منزوي کوي او د خپلو اسعاري زیرمو ته لاسرسی نلري». دوی ټینګار کوي چې دا زیرمې د افغانستان د اقتصاد د فعالیت لپاره خورا مهمې دي، په ځانګړې توګه د پیسو رسولو اداره کولو د (افغاني) اسعارو د ثبات لپاره او د وارداتو تادیه – په ځانګړې توګه د خوړو او تیلو – چې افغانستان پرې تکیه کوي. د نقدو پیسو د بحران په پایله کې د افغانیو په ارزښت کې د پام وړ کمښت رامنځته شوی. د وارداتو لګښت په اوکراین کې د جګړې له امله زیات شوی. د خصوصي بانکدارۍ سیسټم تقریبا ولاړ شوی دی. معاشونه نه دي ورکړل شوي. وګړي خپل عادي کاروبارونه کولی نشي او خپلې سپما یا مالي سرچینو ته لاسرسی نه لري. په لنډه توګه د افغانستان مرکزي بانک بهرنیو زیرمو ته له لاسرسي پرته خپلې عادي او اساسي دندې نشي ترسره کولی. د یوه فعال مرکزي بانک پرته، د افغانستان اقتصاد د اټکل له مخې سقوط کړی دی. د افغانستان خلکو د داسې حکومت لپاره دوه ګونی کړاوونه ګاللي چې دوی نه دی ټاکلی. د بشري ناورین د کمولو او د افغانستان اقتصاد د بیا رغولو په لاره کې اچولو لپاره، موږ له تاسو څخه غوښتنه کوو چې DAB ته اجازه ورکړئ چې له خپلو نړیوالو زیرمو څخه کار واخلي». د لیک لاسلیک کوونکي دا دي: جوزف سټیګلیټز، د نوبل جایزې ګټونکی اقتصاد پوه، جیاتی غوش، لیندا بیلمز. د ساسکس پوهنتون    سر ریچارډ جولي؛ ډین بیکر، ایلین اپلبام، او مارک ویسبروټ د اقتصادي او پالیسۍ څیړنې مرکز  (CEPR) او هیدي شییرولټز، جیف فاکس، جان شمیت او د اقتصادي پالیسۍ انسټیټیوټ جوش بایونزاو د دوی په منځ کې ډیر نور هم و . تر دې وړاندې د ملګرو ملتونو سرمنشي، د بشري حقونو نامتو کارپوهانو، امریکایي قانون جوړونکو، د سپټمبر د یوولسمې نېټې د بریدونو د قربانیانو کورنیو، د افغان ښځو د ډلو او د ښځو د حقونو مشرانو، د بشري حقونو مخکښو بنسټونو، مدني ټولنو او نورو د افغانستان د مرکزي  بانک د  پانګې د خلاصون غوښتنه کړې وه.

د لویدیځ سره د مالي میتود لومړنۍ نښې؟

ولسمشر بایډن ، د مخالفت سربیره تر فشار لاندې په خپل لومړني بشپړ بندیز کې بدلونونو ته (اجازه ورکړه) چې باید په افغانستان کې د نړیوالې ټولنې لخوا ترسره شي.

د افغانستان صندوق

د یادولو وړ ده چې د۲۰۲۱ کال په اګست میاشت کې د طالبانو له واک ته تر رسیدو وروسته په متحده ایالاتونو، اروپا او متحده عربي اماراتو کې د دوی شاوخوا ۷ میلیارده ډالر شتمنۍ په بهر کنګل شوې وې. له هغه وخت راهیسې، متحده ایالات تر فشار لاندې دي چې د نیویارک په فدرال ریزرو بانک کې ساتل شوي شاوخوا دوه ملیارده ډالر د افغانستان مرکزي بانک DAB  ته بیرته ورکړي. د امریکا د سولې په انسټیټیوټ کې د افغانستان د چارو کارپوه ویلیم بایرډ وویل: (د امریکا قانون وایي چې د یوه هېواد مرکزي بانک زیرمې لري چې په هر دلیل چې په رسمیت  پېژندل شوی حکومت ونلري د هغه حکومت ملکیت او پانګه نه وي). د شیلر انسټیټیوټ او  لکه څنګه چې پورته یادونه وشوه، د نوبل د جایزې ګټونکي جوزف سټیګلیټز په ګډون  د نوۍ ډیرو نورو مشهورو اقتصاد پوهانو د متحده ایالاتو له حکومت څخه وغوښتل چې دا پانګه د لوږې او بشري ناورین څخه د ملیونونو د مړینې د مخنیوي لپاره وکاروي او بند پاتې اقتصاد خلاص کړي .مګر متحده ایالاتونو له رسمیت پېژندلو څخه ډډه کوي هغه څه ته چې دا لاهم د «ترهګر» دولت په نوم یادوي چې د ( FBI)  لخوا تحریم شویو اشخاصو لخوا جوړ شویچې نومونه یې د ملګرو ملتونو د بندیزونو په لیست کې دي. تر څو چې دا بدلون رانه شي، یوه سینټ هم په مستقیمه توګه افغان حکومت ته نه شي تللای. امریکا د سپټمبر د یوولسمې د بریدونو قربانیانو ته هم د تاوان غوښتنه کړې ده. بایډن د اجرایوي فرمان د لاسلیک کولو غیر معمولي ګام پورته کړ چې په افغانستان کې د «لوی بشري بحران» او اقتصادي کړکیچ له امله چې د متحده ایالاتو امنیت یې ګواښلی و، ملي اضطراري حالت اعلان کړ.

بیا د هغه ادارې له یوه قاضي څخه وغوښتل چې اجازه ورکړي چې د افغانستان نیمایي زیرمې متحده ایالاتو ته ولیږدول شي. د سویس په جنیوا کې میشت د باور فنډ ته چې د افغانستان د خلکو د ملاتړ په توګه توصیف شوی – یو جواز ورکړل شوی و چې په محکمه کې بې اعتراضه پاتې شو.له همدې امله، د ۲۰۲۲ سپټمبر په نیمایي کې، متحده ایالاتو اعلان وکړ چې د زیرمو نیمایي (۳.۵ ملیارد ډالر) به په جینوا کې د «افغانستان د خلکو لپاره وجهي صندوق» په نوم نوي خصوصي بنسټ ته انتقال کړي او پاتې نیمایي به په متحده ایالاتو کې پاتې شي. د سپټمبر د یوولسمې د بریدونو د قربانیانو او د هغوی د خپلوانو له خوا روانو شکایتونو ته. د افغانستان د پانګو د ضبطولو دا وروستۍ بهانه په ۱۱ کې د متحده ایالاتو د محکمې د لنډې پریکړې پر اساس ده چې طالبانو او نورو تورنو ته یې امر کړی و چې د سپټمبر په ۱۱ کې د دوی د ادعا شوي ښکیلتیا لپاره د سود سره ۶ ملیارد ډالر د تاوان په توګه ورکړي. هغه بریدونه چې کارپوهان ورته داسې اشاره کويچېکوم سند نه لري. د امریکا د عدلیې وزارت له هغه وخت راهیسې استدلال کوي چې دا تاوانونه باید کم شي او نیمایي ته راټیټ شي، ځکه چې په قانوني توګه دوی باید تنبیه پر ځای د جبران وړ وي. بیرډ وویل، سویزرلنډ ته د اووه ملیارد ډالرو نیمایي لیږد او په سویس کې د هغه حساب چې ویل کیږي د نړیوال تصفیې لپاره بانک کې دی ، هیواد په متحده ایالاتو کې د قضیو لپاره ډیر زیان منونکی کوي ، او دا یوه لویه لاسته راوړنه ده .بیرډ وایي: «دا ښه ده چې سویس په دې برخه کې ګام پورته کړ، ځکه دا څرګنده نه ده چې بل شخصیت دې وکولی شي – د اعتبار سره – د [افغانستان صندوق] مسولیت په غاړه واخلي. د افغانستان د وجهي صندوق مدیریت یو څلور کسیز بورډ دی دا واک لري چې پریکړه وکړي چېدا  پانګه څنګه مصرف شي.

  • : پوهاند شاه محرابي د افغانستان د مرکزي بانک د عالي شورا غړی، د افغانستان د ولسمشر پخوانی سلاکار او د مونټګومري کالج (امریکا) کې د اقتصاد پوهنځي استاد .
  • د افغانستان د مالیې پخوانی وزیر انوارالحق احدي چې د اکتوبر په 2۳ یې په حیرانونکي توګه اعلان وکړ: «د دې شتمنیو کنګل یوه سیاسي پریکړه وه او د افغانستان اوسنی حکومت تر اوسه په رسمیت نه دی پېژندل شوی». که ستونزې حل شي، بیا نو دې اماني صندوق ته اړتیا نشته او دا پانګه به د افغانستان بانک DAB ته ولېږدولشي
  • د سویس د بهرنیو چارو په وزارت کې د سوکالۍ او پایښت مشرې الکساندرا بومن وايي: (موږ په بشپړ ډول نا کنګل اقتصادي وضعیت ته ګورو چې په افغانستان کې یو مشروع حکومت هم نشته). بومن وایيDABپه اوسنۍ بڼه د دې پانګې لپاره مناسب ځای نه دی. موږ هېڅ تضمین نلرو چې که دا پیسې بېرته ولېږدول شي دا به په اغیزمنه توګه د افغانستان د خلکو د ګټو لپاره وکارول شي

• (سکاټ سي میلر، په سویس کې د متحده ایالاتو سفیر، د ګیل فاونډیشن شریک رییس، چې ځان د( LGBTQ ) د حقونو فعال او انسان دوست). په توګه راپېژنيځکه چې دا صندوق په افغانستان کې د لوی اقتصادي او مالي ثبات سره د مرستې لپاره دی، بومن وایي، دا پیسې به د نړیوالو بشري مرستو تمویل لپاره ونه کارول شي – یو اقدام چې د سویس او امریکایانو لخوا د افغان کارپوهانو په مشوره وړاندیز شوی ویلیم بایرډ وایي چې دا مرستې کولی شي (د افغانستان بانکي سکتور ته نقدې برابرې کړي). افغانستان د خپلو پورونو د خدمتونو په مکلفیتونو فعال وساتي (د نړیوالو مالي موسسو څخه د نوي تمویل لپاره د هیواد د وړتیا د ساتلو لپاره اړینې موخې او د تبادلې د نرخ د ثبات ملاتړ کوي؛ د اړتیا په صورت کې د افغانستان عامه مالي موسسو ته او یا د بل کوم هدف لپاره چې د افغانستان خلکو ته ګټه رسوي چې د اماني بورډ لخوا تصویب شي مرستې لېږدوي. د مرکزي بانک د اړینو چوپړونو لپاره لکه د سویفت چټک تادیات … ). د دې ډلګۍ غړي انورالحق احدي امریکا غږ ته وویل: )افغانستان د نړیوالو بنسټونو غړی دی چې حق العضویت لري (. د احدي او امریکا غږ په وینا، که طالبان دا حق العضویت ادا نه کړي، د افغانستان له بودیجې څخه ورکول کېدای شي. توماس ویسټ، د افغانستان لپاره د امریکا ځانګړی استازی. د افغانستان د اقتصاد د ملاتړ لپاره د ځینو پیسو  د ورکولو سربیره دا شتمنۍ هم باید  وساتل شي ترڅو یوه ورځ بېرته افغانستان  ته وسپارل شي. د واشنګټن او سویس په وینا، یوازې هغهمهال چې DAB د طالبانو له نفوذ څخه وژغورل شي. د پیسو مینځلو سره د مبارزې لپاره کافي اقدامات تر لاس لاندې لري. د DAB دوه لوړ پوړي چارواکي چې د طالبانو لخوا ټاکل شوي د نړیوالو بندیزونو تابع دي. برډ په دې باور دی چې که دا صندوق بریالی شي، هغه هېوادونه چې د افغانستان پاتې کنګل شوې – نږدې ۲ ملیارد ډالر – زیرمې لري او د دوی په واک کې، دوی کولی شي پریکړه وکړي چې دا پیسې جینوا ته ولېږدي. افغان حکومت د جینوا د وجهي صندوق د جوړولو پرېکړه په سمه توګه د نه منلو وړ او له نړیوالو معیارونو څخه سرغړونه بللې ده. دا د دوی لپاره د پوهیدو وړ ده چې د مرکزي بانک ټولې زیرمې – په متحده ایالاتو کې ۷ ملیارده ډالر او په اروپا او مینځني ختیځ کې ۲ ملیارده ډالر – باید د دوی تر واک لاندې مرکزي بانک ته ولېږدول شي. د اسلامي امارت د اقتصاد د وزارت ویاند حبیب الرحمن حبیب وویل: (په بهر کې  د پیسو زیرمې د افغانستان په خلکو پورې اړه لري او له کلونو راهیسې د قانون په رڼا کې د پولي ثبات ، مالي پیاوړتیا ، مالي سیسټم او له نړۍ سره د سوداګرۍ د اسانه کولو لپاره کارول کېږي..) هغه زیاته کړه: د هېواد د بهرنیو اسعارو د زېرمو د تخصیص، استعمال او لېږد په اړه د امریکا هر ډول اقدام د منلو وړ نه دی او موږ غواړو چې پر دې موضوع له سره غور وکړو.

نوې پیسې

د افغانستان د وجهي صندق د بورډ غړې الکساندر بومن یوه نظر یه دا وه چې له دې صندوق څخه  دې د ورځنیو راکړو ورکړو لپاره د نویو افغاني پیسو د چاپولو لپاره کار واخیستل شي، دا کار د  هغو هیوادونو لپاره خورا مهم دی چې په هغو باندې د نقدو پیسو سیستم حاکم دی. د یوه کال څخه زیات وخت لپاره تازه پیسو ته د لاسرسي پرته، د افغانستان نقدې پیسې لږ شوي، مندرسې پیسې یا یا زړې پیسې، چې د دې بې وزله هیواد د نقدیاتو بحران یې نور هم زیات کړی دی. اوس، د پیسو دا بدیل جریان لري ، مګر څنګه چې پلان شوی دی هغسې نه. خو په یوه په زړه پورې پرمختګ کې، د نومبر په ۹ مه، یوه پولنډي شرکت کابل ته د افغانیو د نویو پیسو لومړۍ تحویلي وکړه. په هرصورت،دې شرکت ته د جینوا فنډ کې د ۳.۵ ملیارد ډالرو افغاني شتمنیو څخه پیسې نه دي ورکړل شوي، مګر په مستقیم ډول د نړیوالو بانکي سیسټمونو له لارې د افغانستان د مرکزي بانک لخوا ورکړل شوي دي. دې عملیاتو حتی د متحده ایالاتو لخوا څخه هم شین څراغ ترلاسه کړ.

«د افغانستان بازارونه په عمده توګه په نغدو پیسو کار کوي، خو شته اسعار د سقوط په حال کې دي… مرکزي بانک کولای شي چې زاړه او زیانمن شوي اسعار بدل کړي، د خوراکي او نورو اړینو توکو د پېرلو لپاره د افغانانو وړتیا لوړ وي». د رویټرز په وینا، د امریکا د بهرنیو چارو وزارت د ویاند په وینا، تادیه د افغانستان د مرکزي بانک لپاره یو بدلون په ګوته کوي، کوم چې په لویه کچه د نړیوال مالي سیسټم څخه وتلی دی ځکه چې تېر کال اسلامي امارت په هیواد کې واک ترلاسه کړ. د طالبانو ځینې غړي په نړیوالو بندیزونو کې شامل او مشمول دي. په امریکا کې مېشت شاه محرابي، چې د افغانستان د مرکزي بانک د عالي شورا غړی او د دې صندوق د مدیره هیئت غړی دی، چې څلور غړي یې د دې پریکړې د کولو مسولیت لري چې د افغانستان د صندوق پیسې د کوم کار لپاره کارولکېږي په ښکاره ډول یې وویل.

د متحده ایالاتو د خزانې لخوا ورکړل شوي تضمینونه بانکونو او شرکتونو ته او د افغانستان  مرکزي بانک ته چې د طالبانو دوه غړي یې مشري کوي د راکړې ورکړې اجازه ورکوي او قانوناً به تعقیب نشي – د اسعاروتبادلې ته اجازه ورکول اغیزمن کار و محرابي وویل: دا راکړه ورکړه چې د خزانې له خوا په لاره اچول شوې ده د ټولو افغانانو له هرکلي سره مخامخ شوې ده. د افغانستان د مالیې وزارت ویاند وایي، نوې پیسې یوازې د مرکزي بانک له خوا د زړو پیسو د بدلولو لپاره صادرې شوې دي د بودیجې د تمویل لپاره نه. محرابي وویل چې بانک خپل مالي بیانات خپروي ترڅو دنقدو حسابونو ډاډ ترلاسه کړي، او بانک موافقه کړې چې د درېمې ډلې د نظارت تابع وي او د متحده ایالاتو خزانې د دې کار نظارت لپاره یو استازیتعینکړی دی. د حکومت په یوه بله پرېکړه کې افغانستان اعلان وکړ چې د خپلو اسعارو د ثبات لپاره به هره میاشت ۱۵۰ میلیونه امریکایي ډالر لیلاموي، تر څو اقتصاد ته فزیکې اسعار داخل کړي او له افغانانوسره مرسته وکړي چې د دوی ملي کرنسيد ډالر پر وړاندې د ارزښت له لوړوالي سره مرسته وکړي. معاشاتو په اقتصاد کې ځینې ډالر داخل کړي، چې د اسعارو په ثبات کې یې مرسته کړې ده، مګر دوی هېڅ سیمه ایز اسعار نه دي اخیستي، چې ویل کېږي د انفلاسیون له ۵۰ سلنې څخه پورته پاتې کیدو لامل دی.

د بنسټونو لپاره یو ملي بانک

s

د فدرالي ریزرف بر عکس(د پیسو پور ورکونکو شخصي کارټل)

 د متحده ایالاتو لومړی ملي بانک د زیربنا جوړولو لپاره مختص شوی دی.

افغانستان نه ښایي د نړیوال بانک او نورو نړیوالو بنسټونو څخه د پیسو په غوښتلو سره «عادي حالت ته راستون شي» او له نورو پردو هېوادونو څخه چې خپل شرایط زموږ په هېواد باندې دیکته کوي. یو بدیل دا دی چې یو نوی ډول بانک رامنځته کړي چې دBRICS ، SCO او نورو څو اړخیزو ادارو مناسب شریک وي، په ځانګړې توګه د دوه اړخیز پرمختګ او همکارۍ لپاره د BRICS Plus win-win پلیټ فارم کې د افغانستان غړیتوب سره. د شیلر انسټیټیوټ د یوه نوي دولتي بانک رامنځته کولو وړاندیز کوي چې په ځانګړي ډول په فزیکي او بشري زیربناوو کې د اوږدې مودې پانګوونې لپاره منحصر شوی وي:

  • چې د افغانستان د ملي زیربناو د بانکANBI په نوم یادېدای شي

   ANBI • به د افغانستان بانک DAB په قانوني چوکاټ کې تاسیس شي، هغه ملي بانک چې اوس مهال د طالبانو یا د موقتې ادارېTAI په لاس کې دی.

د افغانستان د سترو معدنی زیرمو له ټاکل شویو برخو څخه د جبران په توګه په استفادې سره، د چین، روسیې، ترکیې، ایران، قطر، هند، ناروې، برازیل او سعودي عربستان دولتي بودیجې باید  بېړني کریډیټ لاینونه وغځوي چې بالاخره د هغوی په ملي اسعارو تعیین شی هغوی هوډمن دي، غور وکړئ

(یوآن، روبل، ریال، روپۍ او داسې نور)

  • دا کریډیټ لاینونه به د ANBI لومړنۍ او کاري پانګه چمتو کوي؛
  •  بهرنۍ پانګونه به په ANBI کې ونډه نه لري، مګر دوی به د نظارت په بورډونو او کمیټو کې څوکۍ او غږ ولري

ANBI • به یوه نوې عامه مالي اداره وي چې د آلمان کریډیټ

 fur Wiederaufbau یا د فرانسوي د کریډیټ ملي«او Caisse de Dépôts et des (Consignations (CDC څخه وروسته ماډل کېږي چې د جګړې وروسته دوره کې د اروپا زیربناوو ته هم نړۍ ځانګړې پانګونه کړې وه د دوهمې جګړې دوره.

  • همدارنګه، د ملي پلان جوړونې دفترNPOتاسیس کړئ چې د صدر اعظم تر واک لاندې فعالیت وکړي او قانوني واک ولري چې د وزارتونو، سیمو، ښاري شوراګانو او سیمه ایزو ادارو سره په ګډه، د ادارې په توګه د بنسټیزو پروژو په پلي کولو کې اسانتیاوې را منځ ته او وده ورکړي.
  • د هغو پروژو پر بنسټ چې د ANBI لخوا غوره شوي او منل شوي.
  • NPOد DAB په تصویب سره د قضیې په اساس – به د اړتیا وړ مالي ماهیت د افغانستان د خزانې وزارت ته تخصیص کړي، کله چې د خزانې وزارتیو ځانګړی حساب پرانیزي او د هرې پروژې یا ماموریت لپاره یې غوره شوی د

 « مدیریت ټیم» وټاکي.

  • د دې طریقې له لارې به د افغانستان د خزانې وزارت دا واک ولري چې ملي او بین المللي بنسټونو ته چې د ټاکل شویو پروژو د پلي کولو لپاره غوره دولتي او خصوصي بنسټونو ته د اړتیا وړ پانګه اچونه چمتو کړي.
  • په عین حال کې، حکومت باید خپل پنځه کلن ملي بنسټیز پلان پارلمان او یا نورو دودیزو مشورتي ارګانونو ته وړاندې کړي ترڅو د NPO د پالیسۍ د عمومي لارښوونو لپاره د خلکو رضایت ترلاسه کړي. د خلکو د یوې لویې برخې ملاتړ د بریالیتوب لپاره کلیدي ګټه ده.
  • په بنسټیزو زیربناوو کې پانګه اچونه افغانستان ته وړتیا ورکوي چې د موثریت او سوکالۍ «لوړې کچې» ته ورسیږي.

 په متحرکې اقتصادي بیا رغونې سره به د افغانستان د مالیاتو بنسټ پراخ شي او د سوداګرۍ عواید به وده ومومي. د مالیاتو د عوایدو زیاتوالی DAB تهوړتیا ورکوي چې خپل ښه رول ولوبوي او له لس کلنې دورې وروسته لومړني پانګه اچوونکي خپل اسهام بېرته تر لاسه کړي.

د بې وزلۍ له منځه وړل، ولې چین یو مثال کیدای شي؟

د ۲۰۲۲ کال د اپریل په۱  نېټه یوه مطبوعاتي اعلامیه خپره شوه چې سرلیک یې «د بې وزلۍ څخه د ۸۰۰ ملیونو خلکو خلاصون – د چین له تجربو څخه د عبرت درسونه» تر سرلیک لاندې د بې وزلۍ د کمولو په برخه کې د چین د نه منلو وړ د بریالیتوب ستاینه کوي: په تیرو ۴۰ کلونو کې، په چین کې د هغو خلکو شمیر چې په ورځ کې له ۱.۹ ډالرو څخه کم عاید درلود – د نړیوالې بې وزلۍ کرښه د نړیوال بانک لخوا تعریف شوې ترڅو د نړۍ خورا بې وزلۍ تعقیب کړي – نږدې ۸۰۰ ملیون کم شوی. د دې کار په کولو سره، چین په نړیواله کچه د هغو کسانو په شمېر کې چې په خورا بې وزلۍ کې ژوند کوي کابو درې پر څلورمه برخه کمه کړې ده. د چین په اوسنۍ ملي بې وزلۍ کې د همدې مودې په ترڅ کې د بې وزلو کسانو شمېر له ۷۷۰ ملیونو څخه کم شوی دی. په دې خپرونه کې د چین د مالیې وزارت او نړیوال بانک په ګډ نوښت تر سره شوې.«په چین کې د څلورو لسیزو د بې وزلۍ کمښت، چلوونکي، د نړۍ په اړه بصیرت او د راتلونکي د تګ لارې » تر عنوان لاندې یوه ګډه څېړنه بیانوي چې متخصصینو ته ځینې وختونه اجازه ورکولکېږي چې خپل کار وکړي.

 او په ګډه سره نړیوال بانک او د چین پرمختیایی څیړنیز مرکز د دولتي شورا (DRC) مشري وکړه. دا راپور په ترتیب سره «د کرهنې مخ په زیاتیدونکي د زراعت، د صنعتي کیدو زیاتوالی، ښاري کیدل او له کلیو څخه ښاري سیمو ته مهاجرت او د زیربناوو رول» تحلیلوي. د افغانستان له نظره، چیرته چې تر ۷۵ سلنې زیات نفوس یې په کرهنې پورې تړلی دی، د چین دا «معجزوي» بدلون د ارزونې وړ دی. د۴۰ کلونو په موده کې، د کرهنیز انقلاب له پیل سره، د چین د اقتصادي فعالیتونو او کارموندنې د جاذبې مرکز له کرهنې څخه صنعت او خدماتو ته بدل شو راپور وایي: «د اقتصادي ودې محرکات د وخت په تېرېدو سره له کرهنې څخه صنعتي خدماتو ته بدل شوي دي». له ۱۹۸۵ کال څخه تر ۲۰۰۰ کال پورې په لومړیو دوو لسیزو کې د چین چټکه اقتصادي وده په عمده توګه د ټولیزو فکتورونو د استفادې د ودې له امله وه. د کرهنې سکټور په 1۹۷۸ کې د ټول ناخالص تولید له ۳۰٪ څخه کم حساب کړی، مګر د کار ځواک نږدې ٪۷۰ په کار ګمارل شوی دی.

د دینګ شاوپینګ په مشرۍ پلي شوي اصلاحات د کرهنې د استخراج د پراخیدو لامل شوي. د دې کار، په بدل کې، د کرهنې څخه د تولید وړ صنعتي او خدماتو مسلکونو ته د کار بیا ځای پرځای کول ممکن کړل، چې د ټول فکتور په کارولو کې د لا زیاتوالي لامل کېږي. د بشري او فزیکي پانګې زیرمې د اصلاحاتو د پروسې په پایله کې د عاید زیاتوالی نور هم ملاتړ او ساتلی دی. د کرهنې په برخه کې د ابتدایي ودې وروسته د GDP وده په ۱۹۸۳ کې ۱۵ سلنې ته ورسیده، د ودې مرکز د ۱۹۸۰ څخه د۲۰۱۰ تر نیمایي پورې صنعت ته ولیږدول شو. په دې وروستیو کې، خدمتونه د ودې مخکښ انجن ګرځیدلی په داسې حال کې چې ټول اشتغال په 1۹۷۸ کې له ۴۰۲ ملیونه څخه په ۲۰۱۵ کې ۷۷۵ ملیونو ته لوړ شوی، د په کار ځواک کې د کرهنې ونډه له ۶۹.۶ سلنې څخه ۱۸.۳ سلنې ته راټیټه شوې ده. د کارموندنې وده په ځانګړې توګه د کرهنې څخه بهر رامنځته شوې، چې د پراخیدونکي کاري ځواک لخوا تغذیه کېږي. خدمتونه او تولیدات د کرهنې څخه بې ځایه شوي او د کار ځواک ته نوي راغلي کسان په کال کې نږدې 10 ملیونه د کار ګمارنې خالصه کچه جذبوي. د ډلو پر بنسټ صنعتي کول او د صادراتو پر بنسټ تولید په ساحلي سیمو کې چې د لوړې پانګونې له لارې تغذیه کېږي. او په ټول هېواد کې اضافي کلیوالي کارګران چمتو کوي. چې دوی یې مهاجرت او ښاري کیدو ته متوجه کړل. مهم ټکی د علمي او ټیکنالوژیکي پرمختګ په بڼه کلتوري خوشبیني وه.  چې د اقتصادي او ټولنیز بدلون لپاره کارول کېده. په راپور کې راغلي چې د چین د زراعت د سکټور عصري کول د کرهنیزو څېړنو، د پرمختیایي خدمتونو او تولیدي زېربناوو په برخه کې د پام وړ و چې د عامه پانګونې له لارې یې ملاتړ شوی دی. د چین دودیزه کرهنه د هوا او طبیعي پیښو په وړاندې زیانمنه وه. له همدې امله، په مهمو پانګونو کې د سیلابونو د مخنوي پروژې، د کروندو د کندو جوړونه ، د خاورې د جوړښت ښه کول، او د اوبو د بندېد کموالی شامل دي. د خاورې د رطوبت د ساتلو لپاره د پلاستیکي پوښونو کارول، د کېمیاوي سرې، او آفت وژونکو درملو کارول او د کرهنیزو ماشینونو کارول، او همدارنګه د ښه کیفیت لرونکو تخمونو پراختیا د لوړ حاصلاتو د ملاتړ مهم عوامل و. په ۱۹۷۰ لسیزه کې د وریژو د لوړو حاصل لرونکي ډولونو پراختیا، په هر هکتار کې له 20 څخه تر ۳۰ سلنې پورې نور وريژې تولیدول، په چین او په ټوله آسیا او افریقا کې د حاصلاتو د چټک زیاتوالي لامل شو.  په نهایت کې، د اوبو په مصرف کې د اوبو د سپما ټیکنالوژیو کارول لکه د باران  څېر اوبه لګول، د کوچنیو اوبو لګولو سیسټم او ټیټ فشار د پیپ په واسطه خړوبول تر څو په هر هکتار کې د اوبو مصرف لږ کړي. د ۱۹۷۰ څخه د OECD کچه شاوخوا نیمایي ته لوړه شوې ده.

ډیجیټلي نقدې پیسې، سمارټ فونونه او انټرنیټ، د حل یوه برخه؟

ډیجیټل پیسې، سمارټ فونونه او انټرنیټ، د حل یوه برخه؟

ملیونونه افغانان د خوراکي توکو، اوبو او لومړنیو روغتیایي خدمتونو ته د لاس رسي له سختو شرایطو سره مخ دي. مګر د جنور۲۰۲۲ په وروستیو کې، نادولتي موسسو شکایت وکړ چې حتی که دوی په دې اړه د څه کولو لپاره بودیجه هم ترلاسه کړي، دا به ستونزمنه وي چې لویدېځسوداګریز بانکونه قانع کړي چې افغانستان ته د نقدو پیسو پهلېږد کې مرسته وکړي. د امریکا او ملګرو ملتونو بندیزونه د کړکېچ لوی مرسته کوونکی دي. په بهر کې د افغانستان د میلیاردونو ډالرو پانګه کنګل شوې ده. تر یوې اندازې پورې د بندېزونو په پایله کې، د افغانستان د بانکي سیسټم په ګډوډۍ کې ډوب شوی او هېواد د نقدو له بحران سره مخ دی. د۲۰۲۱  په ډسمبر کې، د ملګرو ملتونو د امنیت شورا د بندیزونو له رژیم څخه د یو بشر پال معافیت موافقه وکړه ترڅو مرستندویه ډلو سره مرسته وکړي چې په هېواد کې په قانوني توګه کار وکړي. د بدلون څخه مخکې، بانکونو د بشر پالنې د وجوه په لېږدولو یا د متحده ایالاتو سره ښکیلتیا د خپلو کورنیو قوانینو څخه سرغړونه کوله، کوم چې په نړیوال مالي سیسټم مراقبت لري. د ۲۰۲۲  په جنورۍ کې، د ملګرو ملتونو سرمنشي انتو ګوټریش وویل چې د بشري هڅو سره د مرستې لپاره نورو بدلونونو ته اړتیا ده «هغه قوانین او شرایط چې د ژوند او اقتصاد د ژغورلو لپاره د پیسو د کارولو مخه نیسي باید په دې بیړني حالت کې وځنډول شي». هغه وویل نړیوالو بودیجې ته باید اجازه ورکړل شي چې د عامه سکتور د کارمندانو معاشونه ورکړي او د روغتیا پالنې ، تعلیم او نورو حیاتي خدماتو په وړاندې کولو کې له افغاني موسسو سره مرسته وکړي.

د امنیت د شورا لخوا د بندیزونو رژیم ته د بشر پالنې استثناء منل «مالي بنسټونو او سوداګریزو کارکونوکو ته د چلونکو سره د اړیکو قانوني تضمین ورکوي د بشرپالو وړاندیزونو پرته له دې چې د بندیزونو څخه سرغړونه وي».

خو د رسمي کچې له ډاډ سره، سره نړیوال بانکونه دا کار نه کوي. دوی پوهېږي چې متحده ایالات «دغو ترهګرو» سره په جګړه کې دی او لا دمخه د پاملرنې لپاره نور لومړیتوبونه لري.  د پایلې په توګه، مالي وجوه د هغه څه له لارې هېواد ته ننوځي چې د «بشپړې کچې حل» په نوم یادېږي، لکه د مرستندویه کارکونکو له لارې د ډالرو فزیکي لېږد یا د غیر رسمي نقد لېږد په شبکو باندې تکیه کول، چې په محلي توګه د «حوالې» په نوم پېژندل کیږي.

چې له هر ځل انتقال څخه٪۱۰ کمیشن اخستل کېږي د یو بدیل په توګه،

نا دولتي موسسې اوس د نغدو پیسو ویشلو لپاره خپل استازي کاروي. ځینې په څانګه کې د بشر پالو پیسو د لېږدولو لپاره عامه یا غیر انتفاعي اداره رامینځته کوي. د التوکو له لارې د پېسو لېږد هم یو انتخاب دی د رویټرز په وینا، د ۲۰۲۱ کال تر اکتوبر پورې، نړیوالو چارواکو «د اړو خلکو لپاره د دې الوتنو لپاره چمتووالی پیل کړی پداسې حال کې چې د طالبانو د حکومت له تمویل کولو څخه ډډه کوي». د نقدو د حمل او نقل لپاره الوتکو پلان چېرې چې اقتصاد په ګړندي زوال کې دی ، چیرې چې پیسې لږ دي )…( بیړنۍ بودجه، چې موخه یې د وچکالۍ او سیاسي ناکراریو په وړاندې د بشري ناورین مخنیوی دی، کولی شي د امریکايي ډالر د بانکونو له لارې د ویشلو لپاره چمتو کړي. فقیرانو ته د طالبانو په برکت په مستقیمه توګه د۲۰۰ ډالرو څخه لږ د تادیاتو په بڼه کابل ته ننوځي.  خو د هغوی له مداخلې پرته». ملګرو ملتونو د ميپه میاشت کې دا ډول نقدي تادیات پیل کړه. د افغانستان بانکDAB  مرکزي بانک د معلوماتو له مخې، څه باندې ۷۶۱.۶ میلیونه ډالره تحویل شوې دي. د دې بانک یوه چارواکي وویل: دا مرستې د افغانیو (ملي اسعارو) ارزښت ساتي او د جولای په لومړیو کې ۳۲ میلیونه ډالره یو بل سوداګریز بانک ته هم ورسېدې. د حل بله لاره، د دې حقیقت پر بنسټ چې ۱۹ ملیونه افغانان لا دمخه ګرځنده تلیفونونه لري، د ښه چوپړ د تادیاتو ډیجیټل سیسټم رامنځته کول دي، البته د چین په همکارۍ. چې د بانکونو «پر ځای» کار نه کوي، خو د مالي معاملو، سوداګرۍ او تادیاتو اسانتیاوې برابروي. په 201۷ کې، یوازې 1۴ سلنه افغانانو بانکي حسابونه لرل. په حقیقت کې، برېښنایي سوداګري او ډیجیټل تادیاتي سیسټم د چین د اقتصادي معجزې دوه مهم عناصر و. د۲۰۲۱ کال د سپتمبر په میاشت کې د چین په ورځپاڼه کې د یوې لیکنې له مخې، په چین کې د برېښنایي سوداګرۍ، ډیجیټل ټول شموله مالي پروګرامونه او د بې وزلۍ د له منځه وړلو برنامې چې د لویو معلوماتو په مرسته یې ملاتړ کېږي د فقر په کمولو کې مثبتې اغېزې درلودې». لومړی «برېښنایي تجارت د عاید وده او د بې وزلو لپاره ظرفیت لوړوي. چین په نړۍ کې د بریښنایي تجارت ترټولو ګړندی وده کونکي بازار لري چې د نړۍ د برېښنایي تجارت د لېږد ٪۴۰ څخه ډیر معاملات په کې ترسره کېږي. ډیرو بېوزلو خلکو د وده کونکي صنعت، برېښنایي تجارت څخه ګټه پورته کړې. د بېلګې په توګه د کلیوالي برېښنایي سوداګرۍ د پراخې مظاهرې پروژې نږدې ۳ میلیونه راجستر شوي بېوزلو کورنیو سره د ګټې د ودې په برخه کې مرسته کړې ده. په ۲۰۱۹ کې په  ۸۳۲ بېوزلو ښارونو کې آنلاین پرچون پلور ۱۰۷.۶ ملیارد یوان (۱۵.۷ ملیارد ډالرو) ته رسیدلی. دوهم:«د برېښنایي تجارت د پلیټفارمونو بازار ته د کوچنیو او وړو سوداګریو د ننوتلو حد لږ کړی دی. هغه کلیوال اوسیدونکي چې د خپل جغرافیایي موقعیت له امله ګوښه شوي اوس کولی شي خپل کرهنیز محصولات او لاسي صنایع آنلاین نندارې ته وړاندې کړي او پېرودونکي ومومي په دې توګه د پلور او ګتې ډېروالی تر لاسه کړي. همدارنګه، برېښنایي تجارت ټول صنعتي ځنځیرونه رامنځته کوي، د کار فرصتونه رامنځته کوي او د کلیوالي کاري ځواک لپاره مختلف انتخابونه چمتو کوي. آنلاین پرچون پلور د چین په کلیوالو سیمو کې 2۸ ملیونه دندې رامنځته کړې دي. او په نهایت کې «برېښنایي تجارت د زده کړې فرصتونه هم چمتو کوي ، پدې توګه د بېوزلو متشبثينو ظرفیت هڅوي.

د ۲۰۱۵د اپریلد  ۲۰۱۷ تر مارچ پورې، په ټول هیواد کې د ۷۶۵ بېوزلو کوچنیو ښارونو څخه  د ۵۵۹ روزنیزو کورسونو سره یوځای شوي چې د Taobao د پوهنتون لخوا آنلاین وړاندې شوي. دا ثابته شوې چې د پانګې اچونې لوړ لګښتونه تل د کوچنیو او وړو شرکتونو لپاره د پراختیا خنډ دي. ډېری هیوادونو دوی ته د پورونو چمتو کولو لپاره مختلفې لارېچارې لټولي، مګر ډېری یې لاهم د پور په ترلاسه کولو کې ستونزې لري. په هرصورت، د ډیجیټل مالي شمولیت لپاره د G20 د لوړې کچې اصول په ۲۰۱۶ کې د G20 لخوا تایید شوي د ټول شموله ډیجیټل مالي دورې یې پیل کړي. باید ټینګار وشي چې په چین کې دودېزې مالي ادارې له ډیجیټلي تکنالوژۍ څخه کار اخلي تر څو د بېوزلو ډلو لپاره د مالي خدمتونو وړاندې کول ښه والی ومومي. مالي ادارې د کرهنیزو محصولاتو تادیه هم کوي د ډېری پیرودلو لپاره غیر نغدي مرسته لکه غلې دانې، تقاعد، روغتیا بیمې او کلیوالو خلکو ته د کرهنې مرستې. په ۲۰۱۵کې د خپل

 تاسیس راهیسې، د چین لومړنی سوداګریز بانک، Mybank، په ۱۴۶ بې وزلو کوچنیو ښارونو کې له ۴ ملیونوڅخه زیاتو پیرودونکو ته بې اړېکې پورونه چمتو کړي. په ۲۰۱۷ کې، JD.com یو ډیجیټل کرهنیز پور پیل کړ. په دوو کلونو کې دې پروژې د شاندونګ، هبي او هونان په ولایتونو او نورو ځایونو کې يې له بېوزلو سره یې له یو ملیارډ یوانو څخه ډېره مرسته کړې او پورونه یې ورکړي دي. دا د نړیوال بانک او د چین د دولتي شورا لخوا د۲۰۲۲ کال د اپریل په میاشت کې د څلورو لسیزو د بېوزلۍ د کمولو په اړه د ګډ راپور لخوا تایید شوی: «په کلیوالو سیمو کې بېوزله نفوس او کوچني سوداګرۍ مالي خدماتو لکه ډیجیټل کریډیټ، ګرځنده تادیاتو او د په تمویل کې د ډیجیټل ټیکنالوژۍ کارول د پراخه مالي «وروستي مایل» او په بېوزلو باندې د کورونود  ناکافي پورونو په کمولو کې مرسته کوي.

 (…) په ۲۰۱۸ کې په کلیوالو سیمو کې د آنلاین بانکي حسابونو شمیر ۶۱۲ میلیونو ته رسیدلی چې د کلیوالو د نفوس ٪۶۳.۲۲ پوښي. د کلني آنلاین بانکي تادیاتو شمیر ۱۰.۲۱ ملیارد ته رسیدلیدی. د بانکونو لخوا د کلیوالي برېښنایی معاملو لپاره د تادیاتو ترلاسه کولو خدمتونه ۵۷۸.۳۴ ملیارد یوانو ته رسېدلی و

(د چین د خلکو بانک ۲۰۱۹) البته، داپه دې معنا ده چې انټرنیټ ته د لاسرسي پراخول په چین کې د۲۰۲۰کال تر مارچ پورې، د انټرنیټ پوښښ کچه ٪۶۴.۵ ته رسیدلې. له ٪۹۸ څخه ډیر اداري کلي د نوري فایبر او G4 انټرنیټ اتصال لري او ۹۹٪ بېوزله کلي د براډ بانډ له لارې نټ ته لاسرسی لري ، کوم چې د کمپیوټر یا ګرځنده ټیلفونونو څخه د ډېرو خلکو لپاره د نیټ ته لاسرسی تضمینوي. برسېره پر دې، د دودیزو بنسټیزو تاسیساتو لکه د برېښنا له شبکې او سړکونو څخه مننه، د چین په زیاتره استوګنو سیمو کې خلک د برېښنا باثباته او ترانسپورتي اسانتیاو پر سرچینې تکیه کوي.